ΓΡΑΦΕΙ: Ο ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΜΠΙΛΗΣ.
Ένα από τα πιο εμπνευσμένα κοινωνικά πειράματα που έπεσαν στην αντίληψή μου, γνωστό ως πείραμα του Μίλγκραμ, έχει συνοπτικά ως εξής: Ένα υποκείμενο («δάσκαλος») έκανε ένα υποτιθέμενο τεστ μνήμης σε έναν άγνωστό του («μαθητής»). Ο άγνωστος αυτός ήταν ένας ηθοποιός (πράγμα που αγνοούσε ο «δάσκαλος») δεμένος σε μια (ψεύτικη φυσικά) καρέκλα για ηλεκτροσόκ. Όταν αυτός απαντούσε λάθος σε κάποια ερώτηση που του υπέβαλαν, o «δάσκαλος» του έκανε «ηλεκτροσόκ» αυξανόμενης έντασης, ανάλογα με το πόσα λάθη είχε κάνει πριν ο «μαθητής», παρ? ότι ήταν εν γνώσει του ότι μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στην υγεία του τελευταίου. Καθοριστικό ρόλο στο πείραμα είχε και κάποιος, επίσης ηθοποιός, ο οποίος προσποιούμενος τον επιστήμονα, διαβεβαίωνε το «πειραματόζωο»- «δάσκαλο» για το ότι το πείραμα ήταν ελεγχόμενο και πολύ σημαντικό για την επιστήμη, παροτρύνοντάς τον να συνεχίσει σε μεγαλύτερη ένταση ξανά, και ξανά, και ξανά. Πολύ μικρό μέρος των συμμετεχόντων άρχισε να αντιδράει αρνητικά όταν η ένταση του ηλεκτροσόκ απέβαινε επικίνδυνη για τη ζωή.
Γιατί όμως ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας έφθανε σ? αυτό το σημείο; Γιατί δεν αντιδρούσε στην βάναυση παράσταση που παιζόταν μπροστά στα μάτια του, και στην οποία έπαιρνε και μέρος;! Τώρα που διαβάζετε για το πείραμα, είμαι σίγουρος ότι σκέφτεστε «Εγώ δεν θα έκανα ποτέ κάτι τέτοιο». Το πρόβλημα είναι ότι και αυτοί που πάτησαν τον θανατηφόρο μοχλό, άμα ήξεραν ότι είναι κοινωνικό πείραμα, θα διαβεβαίωναν ότι ποτέ δεν θα έφθαναν στη θέση του δυνάμει δολοφόνου. Η αλήθεια όμως είναι ότι και εμείς οι ίδιοι στην καθημερινή μας ζωή συχνά υπακούουμε σε εντολές βίας και συμμορφωνόμαστε με το κατεστημένο.
Θα αναφέρω τη ρήση του μεγάλου Φρόυντ: «Ο άνθρωπος δεν θέλει να είναι ελεύθερος, γιατί η ελευθερία προϋποθέτει την ευθύνη, και είναι δύσκολο να είσαι υπεύθυνος». Στα μυαλά των συμμετεχόντων, την ευθύνη την επωμιζόταν ο κύριος με την «άσπρη μπλούζα». Και μπορεί έξω από το εργαστήριο του πειράματος η άσπρη ρόμπα να γίνεται κοστούμι, αλλά συνεχίζεται η ίδια λογική αποενοχοποίησης ανάλογων περιστατικών. Θα αναφέρω για παράδειγμα την ανοχή μεγάλου μέρους του ελληνικού λαού στην επταετή δικτατορία των συνταγματαρχών, οι οποίοι έπειθαν ότι τα βασανιστήρια, οι εξορίες και τα λοιπά μέτρα για την προάσπιση της Τάξεως, ήταν δικαιολογημένα. Και ο κόσμος (η τουλάχιστον μεγάλο μέρος του), επιδεικνύοντας την ίδια ακριβώς εκλογικευτική διαδικασία, αποτασσόταν το μερίδιο ευθύνης που του αναλογούσε για βιαιότητες τεράστιας έντασης που, εν γνώσει του πάλι, γίνονταν.
Εκεί που θέλω να καταλήξω (και δεν θα αναλωθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα του παρελθόντος, αφού είναι εύκολο για τον καθένα να βρει αρκετά) είναι στο ότι έχουμε το χρέος να ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ. Η ανωτερότητα του ανθρώπου δεν έγκειται μόνο στην κατανόηση των φυσικών νόμων και στην κατασκευή μεγάλων έργων, που για ένα ζώο θα ήταν αδιανόητα, αλλά κυρίως στην ικανότητά του να κρίνει λογικά όσα συμβαίνουν γύρω του. Κάποιος, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί το λογικό του στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, εκτός από το ότι μπορεί πολύ εύκολα να γίνει υποχείριο ενός εκφραστή της «επιστημονικής σκέψης» (ο οποίος θα διατάζει με την αυθεντία της άσπρης ρόμπας, κάτι καταφανώς παράλογο, ή λάθος), δεν έχει αποτινάξει από πάνω του εντελώς την ζωώδη κατάσταση. Ο μόνος τρόπος κατά τη γνώμη μου, με τον οποίο κάποιος μπορεί να γίνει άνθρωπος, με όλη τη σημασία του «άνω θρώσκω», είναι να σκέφτεται, να προβληματίζεται, και να χρησιμοποιεί όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις του, ώστε να καλυτερέψει τον εαυτό του, και τον κόσμο γύρω του. Πιστεύω ότι πολλές ανεπιθύμητες και βάναυσες καταστάσεις ? όπως το Ολοκαύτωμα ? θα είχαν αποτραπεί, αν χρησιμοποιούσαμε την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε και να αντιδρούμε, όπως αρμόζει στο ανθρώπινο είδος.
Για λεπτομερή περιγραφή του πειράματος, βλ. «Το τέρας μέσα μας: Το πείραμα του Μίλγκραμ», http://tvxs.gr/news/paideia/teras-mesa-mas-peirama-toy-milgkram, Lauren Slater: «Το κουτί της ψυχής», εκδόσεις Οξύ, μετάφραση Δέσποινα Αλεξανδρή, 2009 και https://www.youtube.com/watch?v=ALg7DIrpwVs&list=PLEF76187F68BA5D9E&index=2
Υποβολή απάντησης